امیرحسین کسائی: در تمام عرصه‌های هنری و دینی و ... لازم است جوان‌ترها از گذشتگان آن عرصه بدانند و مطالعه کنند تا بدانند پیشینه کاری از کجا شروع شده که به امروز رسیده است تا هم همان مسیر را ادامه دهند و از تجریبات آن‌ها درس بگیرند. هم اینکه با تغییرات و تحولات خود مسیر را از ریل ایجاد شده خارج نکنند. شاید این همان پیشینیه‌ای است که از آن دور شدیم؛ چون مقام معظم رهبری در آخرین دیدار خود با مداحان فرمودند: «هیأت باید هیأت بماند».

تشویق یک منبری، مشوقم برای مداحی شد

یکی از پیرغلامانی باید او را شناخت، کنارش نشست و زانوی ادب مقابلش زد، حاج احمد چینی است. متولد 1326 و از مداحان و دعاخوانان پیشکسوت و باسابقه تهران. او در خیابان ری، منطقه امامزاده یحیی تهران در جنوب شهر متولد شده و در خصوص شروع مداحی‌اش می‌گوید: «از 14 سالگی مداحی را در خانه و مجالس خانگی منزل پدری آغاز کردم، اما اولین مجلس رسمی خود را از مدرسه علمیه آیت‌الله مجتهدی تهران شروع کردم و برای اولین بار هم در یکی از هیأت‌های بزرگ تهران قدیم به‌نام هیأت جمعیت حسینی به مدیریت مرحوم حجت‌الاسلام محمود نجفی خواندم. در ایام فاطمیه بود که این مرحوم منبر رفت و من هم کنارش چند خطی خواندم. این اولین حضور و مداحی‌ام در یک هیأت پرجمعیت بود. مرحوم نجفی من را بسیار تشویق کرد و تشویق این روحانی بزرگ، مشوقی برای حضور من در عرصه مداحی بود.»

روضه خانگی، اخلاص بالایی می‌خواهد

حاج احمد یکی از محافل رشد خود در عرصه مداحی را مجالس روضه خانگی منزل پدری‌اش می‌داند و می‌گوید: «منزل ما اول هر ماه روضه خانگی بود و حجت‌الاسلام منزل‌الاجداد به خانه ما می‌آمد و حدود یک ربع روضه می‌خواند. من از این مجالس رشد کردم. یکی دیگر از مجالسی که در منزل ما بود، مجلس روضه فاطمیه بود که پدرم ایجاد کرد و بعد از پدرم نیز من این رسم را در منزل ادامه می‌دهم. روضه خانگی برکت بسیاری دارد. من در گذشته روضه خانگی بسیار می‌رفتم، اما از زمانی که منزلم را از امامزاده یحیی تغییر دادم و دیگر نتوانستم پشت موتور بنشینم، کمتر روضه خانگی می‌روم، ولی الان مجالسی دارم که حدود 50 سال است، یعنی از قبل ازدواجم در آن می‌خوانم. روضه خانگی برکت بسیاری دارد، زیرا اخلاص دارد و مداح و بانی در آن مخلصانه می‌خوانند.»

توصیه‌ای به همه مداحان، منبری‌ها و مردم

حاج احمد یک توصیه هم به همه مداحان، منبری‌ها و همه مردم مذهبی‌ و ولایی‌ دارد و می‌گوید: «غیر از این که در جلسات هیأت‌ها شرکت می‌کنید، مجالس روضه را در خانه خود راه بیندازید تا قال‌الصادق و قال‌الباقر و السلام علیک یا اباعبدالله در خانه‌تان بیان شود. نشانه برکت آن هم این است که در حدیث کساء داریم امیرالمومنین (ع) از پیامبر (ص) سوال می‌کند اجتماع ما در اینجا چه فایده‌ای دارد؟ ایشان می‌فرماید: در هیچ مجلسی نیست که ذکر ما اهل بیت (ع) شود، مگر اینکه خدا رحمتش را به آن نازل کند و فرشتگان حضور پیدا می‌کنند. در بخش دیگر ایشان می‌فرماید: هر دردی داشته باشند، درمان می‌شود و هر گره‌ای داشته باشند، برطرف می‌شود. بنابراین اگر به دنبال دنیا و آخرت هستیم، باید روضه خانگی را احیا کنیم، زیرا مشکلات دنیوی و اخروی را برطرف می‌کند. پیامبر (ص) فرمود: «مَثَل اهل بیت من در میان شما مانند کشتی حضرت نوح است» ایشان در جای دیگری می‌فرمایند: «به درستى که حسین (ع) مصباح هدایت و کشتى نجات است» ما باید این کشتی نجات را در این دوره و زمانه که آفات زیاد است تا جوانان را منحرف کنند، به خانه‌ها بیاوریم و این با کرونا منافاتی ندارد و می‌توان با حضور یک روضه خوان و جمع محدود خانواده روضه را برپا کرد.»

مداحان خود را به یک استاد اخلاق گره بزنند

این پیرغلام اباعبدالله‌الحسین (ع) ابتدا تحصیل در دروس حوزوی را شروع می‌کند و بعد راهی عرصه ستایشگری می‌شود. او می‌گوید: «من کاسب بازار بودم که تصمیم گرفتم نزد آیت‌الله حق شناس برای تحصیل بروم. در آن زمان هم دوره تحصیل ما آیت‌الله جاودان، آیت‌الله آسان‌گو، مرحوم کریمی، حجت‌الاسلام کاشفی، شهید قره‌گزلو و ... بودند. در آن زمان در مسجد امین‌الدوله تحصیل می‌کردیم که من کسب را رها کردم و سراغ حوزه رفتم. نمی‌خواهم بگویم جوانان مداح هم باید طلبه شوند و اشتغال خود را رها کنند، اما تا حد مقدماتی در این زمینه تحصیل کنند و خود را به یک استاد اخلاق نزدیک کنند. به جوانان مداح توصیه می‌کنم برای رسیدن به موفقیت همواره همنشین یک استاد اخلاق و روحانی باشید و با او در کارها مشورت و از او کسب فیض کنید که در مداحی شما بسیار اثرگذار بوده است.»

حسادت، آفت مداحی است

حاج احمد یکی از شاگردان مکتب اخلاقی چهار تن از علمای فقید اخیر، یعنی آیت‌الله حق‌شناس، آیت‌الله مجتهدی، آیت‌الله آقامجتبی تهرانی و آیت‌الله خوشوقت است. او در خصوص اهمیت حضور در درس اخلاق برای مداحان می‌گوید: «خاطرم است در روزهای نخست در مسجد امین‌الدوله، آیت‌الله حق‌شناس دستور داد تا فردی به ما درس معراج‌السعاده بدهد که کاملاً اخلاقی است. این دروس در روحیات یک مداح تاثیر بسیاری دارد، زیرا هر انسانی ممکن است، صفات رذیله‌ای داشته باشد که باید آن‌ها پاک شود تا مداحی و صدای آن مداح اثربخشی داشته باشد. اگر مداحی متکبر باشد، جامعه او را نمی‌پذیرد، بلکه باید متواضع و فروتن باشد. حسادت برای مداحان، آفت است. نباید اگر مداحی روی دست ما و بهتر از ما خواند، ناراحت شویم؛ بلکه باید خوشحال هم شویم. آقای مهدی آصفی که خود واقعاً استاد است، می‌گوید وقتی جوان‌ترها می‌خوانند من خوشحال می‌شوم و دعایشان می‌کنم.»

مداحان جوان که به جایی رسیدند، خود را گُم نکنند

برخی از مداحان جوان، زمانی که به جایگاه و اعتباری می‌رسند، برای حضور در مجالس شرط‌هایی می‌گذارند مثلا می‌گویند باید جمعیت داشته باشد و یا شناخته شده باشد. حاج احمد در این خصوص می‌گوید: «مرحوم علامه نیاز مالی به مداحی نداشت. حدود 40 سال پیش، زمانی که من به یکی از مجالس روضه خانگی زنانه رفته بودم، دیدم ایشان هم حضور پیدا کرد. او در آن زمان، در مجالس سنگین و پرجمعیت می‌خواند و من جوانی بیش نبودم، اما او به این مجلس کوچک هم آمد و حتی مبلغ ناچیزی که در پیش‌دستی برایش گذاشتند هم برداشت تا صاحب جلسه ناراحت نشود. مداحان نباید وقتی به جایی رسیدند، بگویند به فلان جلسه نمی‌روم. در روایت داریم: اگر کسی به خاطر خدا تواضع کند، خدا او را بالا می‌برد. اگر مداحی امروز جایگاهی دارد به واسطه خودش نیست. خدا مهر او را در دل دیگران انداخته است.»

ملاک هیأت‌ها را جمعیت قرار ندهید

برخی از مداحان به واسطه جمعیت و علاقه‌ای که مردم به آن‌ها دارند، دچار غروری می‌شوند، حاج احمد می‌گوید: «مداحان نباید با این اقبال‌ها، دچار غرور شوند و آن را نتیجه اعمال و اشعاری که می‌خوانند بدانند. این محبت را خدا به دل مردم انداخته است و آن هم به خاطر ما نیست، بلکه عنایتی است که به ما شده است. البته ملاک جلسات را نباید جمعیت دانست، بلکه ممکن است عنایت اهل بیت (ع) به یک مجلس کم جمعیت، بسیار بیش‌تر از مجالس پرجمعیت باشد. در مجالس خلوت اخلاص هم برای مداح و هم بانی بیش‌تر است. یک مداح باید بسیار روی خود کار کند تا در جلسات پرجمعیت خود را کنترل کند و بداند این همه جمعیت به خاطر او نیامده است بلکه برای امام حسین (ع) آمده‌اند.»

زمانی که درس حوزه تماماً روضه بود

این پیرغلام در جلسات درس اخلاق آیت‌الله آقامجتبی تهرانی بیش از 30 سال مداحی کرد. در این خصوص می‌گوید: «من در درس حوزوی ایشان شرکت می‌کردم و زمانی که کلاس درس اخلاق خود را راه‌اندازی کرد به من فرمودند دوست دارم شما در این جلسه بخوانید و من هم شرکت کردم. بعد از چندسال چون مخاطب جلسه جوان بود به حاج آقا پیشنهاد دادم من حضور پیدا می‌کنم، اما مداح جوانی بخواند. اشعار من دیگر تکراری شده است. ایشان گفتند نه خودت بخوان همان قدیمی‌ها را بخوان. البته این اواخر گاهی آقای مطیعی در ماه رمضان دعای این ماه را می‌خواند. من در طول سال مجلس حاج آقا را اداره می‌کردم و هیچ‌گاه یاد ندارم ایشان جز دو مرتبه که پرواز برای مشهد داشت، پای روضه می‌نشست و گریه می‌کرد. در پایان هم دعا می‌کردند. بعد از سخنرانی اگر کسی سراغ ایشان می‌آمد، می‌فرمود تا بعد از روضه صبر کن. ایشان به روضه به خصوص روضه حضرت زهرا (س) اعتقاد ویژه داشت و خودش در شب اول، شب بیست و سوم و شب آخر ماه رمضان روضه حضرت زهرا (س) می‌خواند. آیت الله مجتهدی در روزهایی مثل شهادت امام صادق (ع) که تعطیل بود می‌فرمودند در روزهای تعطیل، درس حوزه تعطیل است، اما درس روضه به راه است. در این جلسات طلبه‌ها لباس روحانیت را کنار می‌گذاشتند و سینه می‌زدند و جالب این که خود آیت‌الله مجتهدی هم همراه آنان سینه می‌زد. آیت‌الله آقامجتبی تهرانی نیز در زمان سینه‌زنی می‌ایستاد و سینه می‌زد و در جلسات نیز می‌بینیم که مقام معظم رهبری پای روضه می‌نشیند و خود نیز سینه می‌زنند.»

منبری‌ها پای روضه مداحان بنشینند

این پیرغلام 74 ساله اباعبدالله الحسین (ع) خاضعانه می‌گوید: اعتبار من این است که در محضر این بزرگان خوانده‌ام و از خود چیزی ندارم. این اعتبار هم به واسطه ارتباط و اتصال این افراد به اهل بیت (ع) است. او این چنین ادامه می‌دهد: «این روزها اگر عالم و سخنران قوی در مجلس باشد بسیاری به خاطر منبر او در مجلس حاضر می‌شوند و اگر او بعد از سخنرانی جلسه را ترک کند، موجب شکست جلسه می‌شود و برای مداحان موجب انکسار است. اگر فردی اعتقاد به امام حسین (ع) دارد، خوب است که بنشینند. البته گاهی منبری‌ها جلسات پشت هم وعده می‌کنند که در این صورت عذر پذیرفته شده است. در غیر اینصورت پای روضه بنشینند تا عالم بی عمل نشوند. البته این برای مداحان هم هست که باید پای منبر سخنران بنشینند. علمای بزرگ گذشته مانند آیت‌الله خوانساری پای روضه می‌نشست و گریه می‌کرد.»

برخی افراد، مقتل ندیده‌، شعر می‌گویند

رهبری فرمودند هیأت باید هیأت بماند این توصیه بر این پایه استوار است که روند سنتی هیأت‌ها ادامه پیدا کند، ویژگی جلسات سنتی و قدیمی چه بوده است؟ احمد چینی در پاسخ به این سوال می‌گوید: «من خواندن مداحان جدید را بسیار دوست دارم و لذت می‌برم زمانی که مداحی همچون امیر عباسی می‌خواند. این جمله رهبری برای این است که سنت‌های اهل بیت (ع) بماند. ایشان با تغییر اشعار و روی کار آمدن سبک‌های جدید مخالف نیستند اما معتقدند در سبک‌های جدید نباید از سبک‌های غربی تقلید کرد که در هنگام مداحی، آن آهنگ غربی در اذهان بیاید. البته اشعار نباید سبک و پایین باشد بلکه باید قوی و متناسب با روایات اهل بیت (ع) باشد. اشعار برخی از شاعران جدید، حاوی مطالبی است که در مقتل نیست. اکثر اشعار آقای سازگار، موید، انسانی، شفق و ... همه با مقتل متناسب است. متاسفانه برخی افراد این روزها مقتل ندیده‌اند و شعر می‌گویند.»

مداحان به هر قیمت دنبال اشک گرفتن نباشند

برخی از مداحان به خصوص در زمان روضه مطالبی می‌گویند که سندیت ندارد بلکه تلاش می‌کنند داستان‌هایی را وارد مقاتل صحیح کنند تا دغ را افزایش دهند و اشک بیش‌تری بگیرند. حاج احمد در این خصوص می‌گوید: «در شعر گاهی زبان حال گفته می‌شود و این ایرادی ندارد اما گاهی مطالبی متفاوت از مقتل می‌گویند. در خصوص حضرت علی‌اصغر (ع) گاهی گفته می‌شود قبر را شکافتند و سر ایشان را بالای نیزه زدند، این در هیچ مقتلی وجود ندارد. متاسفانه برخی از مداحان به هر قیمتی به دنبال این هستند که از مردم اشک بگیرند؛ در حالی که در خصوص ایشان همین که گفته شود امام، ایشان را روی دست گرفت و گفت آب به بچه‌ام دهید اما تیر به گلویش زدند، خود مصیبت بزرگی است. نیاز نیست داغش کنیم و با جریحه‌دار کردن حال مستمع از او اشک بگیریم. برخی مطالب در مقتل نیست البته شاید همه آن‌ها رخ داده باشد زیرا گفته می‌شود بسیاری از جنایات کربلا نقل نشده است اما حال که در مقاتل سند برخی از مطالب نیست، نقل نکنیم.»

ملاک عزاداری مجلس بیت رهبری باشد

این پیرغلام اهل بیت در خصوص سینه‌زنی‌ها هم گلایه‌دارد و می‌گوید: «در زمان سینه‌زنی هم باید همان مدل سنتی باشد و نباید این سبک‌های زننده رواج داشته باشد. برخی این روزها به گونه‌ای سینه می‌زنند که واقعاً شایسته نیست. معیار سینه‌زنی و عزاداری را جلسات عزاداری بیت رهبری با حضور جمعیت قرار دهید.»

این گفت‌وگو با بهانه برپایی یک مجلس روضه خانگی با همکاری خبرگزاری فارس و مجموعه طرح «سدره» هیأت «میثاق با شهدا» و همراهی مصطفی خورسندی و امیر عباسی از ذاکرین آل‌الله در منزل حاج احمد چینی برگزار شد. در این مجلس مرثیه حضرت رقیه (س) خوانده شد.